Κτισμένος σε υψόμετρο περίπου 900 μέτρων , ο Λαζανιάς είναι ένα από είναι ένα από τα γραφικότερα ορεινά χωριά της επαρχίας Λευκωσίας. Στα βορειοδυτικά γειτονεύει με το χωριό Γούρρι και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Φαρμακάς.
Η διατήρηση της ομορφιάς του στο πέρασμα των χρόνων αποδεικνύει πως πρόκειται για ένα «ευλογημένο» μέρος, το οποίο αγναντεύει και προσέχει σαν κόρη οφθαλμού, η Μεγαλόχαρη, από την Μονή του Μαχαιρά.
Περιδιαβαίνοντας στα στενά πέτρινα ελικοειδή δρομάκια αναπόσπαστο κομμάτι της οικιστικής παράδοσης του νησιού μας, ο επισκέπτης ταξιδεύει σε άλλη εποχή. Πλινθόκτιστα κεραμιδένια σπίτια, μπαλκόνια με ξύλινες δοκούς, σκαλιστά παράθυρα και πόρτες, συνθέτουν την όμορφη εικόνα του Λαζανιά.
Επιβλητικής ομορφιάς και σημαντικής αρχαιολογικής αξίας, η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου ανάγεται στις αρχές του 19ου αιώνα και αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους λόγους για να επισκεφθεί κάποιος το χωριό Λαζανιάς. Η πολύχρωμη διακόσμηση της ξύλινης οροφής καθηλώνει τον επισκέπτη, όπως ακριβώς καθήλωσε και τους Άγγλους μελετητές Τζέφρυ και Γκάννις , οι οποίοι εντυπωσιάστηκαν με την εικόνα που αντίκρισαν στο εσωτερικό του ναού.
Ιστορικά Στοιχεία – Ονομασία
Σύμφωνα με τους μελετητές, η ιστορία του χωριού τοποθετείται στα Ύστερα Βυζαντινά χρόνια και το συνδέουν με την ίδρυση της Ιεράς Μονής του Μαχαιρά το 1160 μ. Χ. Σύμφωνα λοιπόν με τις μελέτες τους, οι κάτοικοι της περιοχής που βρίσκεται σήμερα το χωριό κατοικούσαν σε μικρότερους οικισμούς οι οποίοι συνενώθηκαν με πρωτοβουλία δύο μοναχών της Μονής του Μαχαιρά. Ο Λαζανιάς μαζί με άλλα χωριά της περιοχής δόθηκαν ως προνόμιο στο Μοναστήρι του Μαχαιρά κατά τη Δυναστεία των Κομνηνών, ωστόσο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας τα προνόμια καταργήθηκαν και πέρασαν σε φράγκους φεουδάρχες. Η φραγκική οικογένεια ντε Λουζινιάν της οποίας το χωριό ήταν φέουδο, φαίνεται ότι χάρισε το όνομα στο χωριό. Συγκεκριμένα, το όνομα Λαζανιάς αποτελεί παραφθορά του ονόματος «Λουζινιάν» (Lusignan) που παραπέμπει στη φραγκική βασιλική οικογένεια των ντε Λουζινιάν. Η αρχική άποψη των μελετητών ήταν πως κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, το χωριό, αποτέλεσε φέουδο της οικογένειας των ντε Λουζινιάν, οι οποίοι και έδωσαν το όνομά τους σε αυτό. Ωστόσο υπάρχει και η άποψη πως το όνομα δεν συνδέεται με την φραγκική βασιλική οικογένεια καθώς δεν περιλαμβάνεται το χωριό στον κατάλογο των φραγκικών φέουδων.
O Γιώργος Καρούζης στο βιβλίο του συμπληρώνει «ο πρώτος οικιστής που προφανώς έφερε το όνομα Λαζανιάς, εγκαταστάθηκε στο χωριό δημιουργώντας το φέουδο του με τους ντόπιους να εργάζονται ως κολλήγοι σ’ αυτό» (σ.331-332).
Τέλος, υπάρχει και η άποψη μερικών μελετητών που τοποθετούν την απαρχή της ιστορίας του χωριού στα τέλη του 18ου με 19ου αιώνα, βασισμένοι στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική δομή των οικισμών του χωριού.
Πληθυσμός – Ανάπτυξη
Από το 1901 μέχρι και το 1946, ο Λαζανιάς παρουσίαζε μικρή σταδιακή πληθυσμιακή αύξηση με αποκορύφωμα το 1946 όπου οι κάτοικοι ήταν 175. Ωστόσο από το 1960 και έπειτα άρχισε, θα έλεγε κανείς, η πληθυσμιακή πτωτική πορεία. Όπως υπογραμμίζει και η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, στην επίσημη την απογραφή του 1982, το 59,5% των σπιτιών ήταν ακατοίκητα. Τέλος, σύμφωνα με τη απογραφή του 2001, στο χωριό κατοικούσαν 33 άτομα.
Ωστόσο το χωριό έχει μπει σε μια ροή ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια.
Ας δούμε την πληθυσμιακή πορεία του χωριού.
| Χρονολογία | Αρ. Κατοίκων | Χρονολογία | Αρ. Κατοίκων | Χρονολογία | Αρ. Κατοίκων |
| 1881 | 82 | 1921 | 141 | 1973 | 91 |
| 1891 | 80 | 1931 | 152 | 1976 | 45 |
| 1901 | 118 | 1946 | 175 | 1982 | 43 |
| 1911 | 143 | 1960 | 101 | 2001 | 33 |
Πηγές:
- Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λευκωσία, Πόλη και Επαρχία, 2002
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 8, εκδόσεις Φιλόκυπρος, Λευκωσία 1986
- Κοινοτικό Συμβούλιο Λαζανιά
